02:33
Kule ili „kamene dvori“ u sjeveroistočnoj Bosni gradile su turske spahije na svojim imanjima za stanovanje ali i odbranu svojih imanja ali isto tako i kapetani koji su čuvali granice ali su njihove kule pored stambenih prostorija imale i tamnice u podrumu i uredske prostorije na spratovima.
Kule su se uvijek gradile od kamena i u visinu dok su se odžaci sa prizemnim zgradama gradili od ćerpića i drvetai dograđivali su se u širinu po tlu. U nekim krajevima Bosne kulama su nazivane i kamene kuće dvobojke ali se u ovom radu analiziraju samo kule za stanovanje kod kojih je visina znatno veća od širine osnovice .Kule uglavnom imaju kvadratičnu osnovu čijaje jedna stranica dužine od 6 do 10 m a rijetko duže.
Visina im je od 11 do 20 m a rijetko do 25 metara. Uglavnom im je visina jednaka dvostrukoj dužini stranice osnove. Građene su od fino tesanog krečnjaka. U osnovici je debljina zida od 100 do 152 cm ana vrhu kule je debljina zidova nešto manja (radi stabilnosti kule) tako da s polja ponekad izgledaju kao skraćene piramide. Ovi zidovi se uglavnom samo fugiraju a rijetko kad malterišu. Međuspratne konstrukcije kao i krov su od drveta a od drveta i ćerpića su i sve ostale pregrade unutar kule. Stepenice kojima se penje na spratove su takođe od drveta. Neke od kula imaju kupolu od kamena iznad podruma i iznad zadnjeg sprata. Kupola iznad zadnjeg sprata služi za sprečavanje požara koji bi se pojavio na drvenom krovu koji je bio pokriven takođe drvenom šindrom.
Soba na posljednjem spratu ispod kupole, završnog svoda ili ćemera zvala se ćemer odaja. Ispod krova a iznad ćemer odaje često se gradila stražarnica od drveta (čatme) sa isturenim dijelovima. Do ove odaje se iz sprata niže stizalo kamenim stepenicama a u kupoli je ostavljan horizontalni otvor zatvoren željeznim vratima zv. kapak.
Ulazna vrata kod kula u čaršiji su bila pri zemlji a na seoskim imanjima su bila odignuta od tla i do 4 m. Vrata su uvijek zasvođena, građena od hrastove građe i ojačana željeznim okovima. Ukoliko su odignuta od tla onda su se sa vanjske strane stavljale pomične merdevine koje su se mogle po potrebi unijeti u kulu. Iz sličnih bezbjedonosnih razloga na prvim etažama nisu postojali prozori već samo puškarnice a na gronjim spratovima su se pored prozora ponekad ostavljale i puškarnice.
Kula je imala prozore na samo tri strane dok na strani gdje su bila ulazna vrata nisu ostavljani prozori izuzev na ćemer odaji odakle bi se moglo vidjeti kada netko kuca na vrata. Unutrašnjost kule je bila ista kao i kod bilo koje kuće „dvobojke „ tog vremena.
U svakoj stambenoj prostoriji je bio kamin ili odžak a dim se odvodio kroz dimnjak (dimoluk) ugrađenim u zid. U zid su ugrađivane i cijevi za dovod otpadnih voda iz zahoda, banjica i hamandžika. Stropovi su bili od drvenih konusnih daski (šašavaka), pregrade su bile od drveta ili od ćerpića te završno maltersiane i krečene a podovi su bili daščani i prostrti ćilimima,hasurama i ponjavama. Rafe ,dolafi i minderluci su bili kao i u svim imućnijim kućama tog vremena. Samo neke kule su imale i bunar u
podrumu.
Kao što je u uvodnom dijelu rečeno u Bosni i Hercegovini je u XVII vijeku bilo preko 300 kula a njihovo rušenje i propadanje počelo jejoš početkom XVIII vijeka u ratu sa Karlom VI a nakon bune Zmaja od Bosne 1831-1837 srušeno je nekoliko kula ustanika. I u kasnijim bunama sve do dolaska Austrougarske uprave kmetovi su rušili kule svojih gospodara a prilikom ulaska austrougarskih trupa u BiH kule su služile za odbranu ustanika pa su u tim ratnim dejstvima porušene ili topovima ili barutom. Nakon završetka Prvog svjetskog rata (1918.) ove kule su rušili i kmetovi ali i sami vlasnici . U toku Drugog svjetskog rata (1941. –45. ) u ratnim dejstvima rušili su ih i okupatori i partizani.
Hamdija Kreševljaković je do 1950 godine u BiH evidentirao 146 kula u 115 mjesta a do tada je ostalo samo 20 kula u relativno dobrom stanju a u 16 njih se i stanovalo. Prema istom autoru na području sjeveroistočne Bosne evidentirana je:
- Kula u Kozluku,
- Kula u Krtovi (Gračanica)
- Kula Husejn-kapetana Gradaščevića u Gradačcu
- Kucić kula (Zvornik-Bijeljina)
- Kula u Logobaru (Tešanj)
- Kula u Pašinom polju (Zvornik-Lopare)
- Kula u Pilici (Zvornik)
- Ravna kula (Derventa)
- Kula Skocić (Zvornik –Bijeljina)
- Kula u Tabancima (Zvornik)
- Kula u Zoviku (Brčko)
Komisija/povjerenstvo za očuvanje nacionalnih spomenika BiHje do 2012.godine stavila osam kula na listu nacionalnih spomenika i poduzela mjere za njihovu konzervaciju i zaštitu.
Autor: Nusret Mujagić
Nema komentara
Objavi komentar